Płukanie zatok to powszechny, domowy sposób na łagodzenie dolegliwości przy zapaleniu zatok, przeziębieniu czy chorobach alergicznych. Zabieg jest bezpieczny i łatwy w przeprowadzeniu. Może być wykonywany profilaktycznie w ramach regularnych zabiegów higienicznych.

Płukanie zatok pozwala dokładnie oczyścić jamę nosową i zatoki ze wszelkiego rodzaju zanieczyszczeń, w tym m.in. pyłków, kurzu, zalegającej wydzieliny, a także alergenów i drobnoustrojów chorobotwórczych. To skuteczna metoda przeciwdziałania dolegliwościom górnych dróg oddechowych, a w przypadku ich wystąpienia pomaga złagodzić objawy i przyspieszyć leczenie.

Kiedy warto płukać zatoki?

Płukanie zatok (irygacja) to zabieg higieniczny nosa, który można wykonać samodzielnie w warunkach domowych. Ma na celu oczyszczenie zatok ze wszystkich zanieczyszczeń oraz zalegającej wydzieliny. Można go przeprowadzać regularnie jako jedna z metod profilaktycznych i pielęgnacyjnych. Irygacja zatok jest szczególnie zalecana w przypadku chorób takich jak:

• ostre lub przewlekłe zapalenie zatok przynosowych
• nieżyt nosa w przebiegu alergii lub infekcji
• stan przed i po operacji endoskopowej nosa i zatok
• stan po ekspozycji na wysokie stężenie pyłu w powietrzu
• przewlekłe stosowanie leków donosowych (w celu prawidłowej regeneracji śluzówki)
• długotrwałe przebywanie w nadmiernie ogrzewanych bądź klimatyzowanych pomieszczeniach
• obrzęk błony śluzowej nosa

Irygacja zatok sprzyja utrzymanie higieny nosa i zatok oraz profilaktykę różnorodnych schorzeń górnych dróg oddechowych. Warto ją wykonywać również przypadku:

• przewlekłego stosowania leków donosowych (w celu odbudowy śluzówki)
• częstego przebywania w ogrzewanych lub klimatyzowanych pomieszczeniach
• rekonwalescencji po zabiegach chirurgicznych nosa i zatok

Domowe sposoby płukania zatok

Istnieje wiele różnych sposób i przyrządów, które mogą zostać wykorzystane do przeprowadzenia zabiegu płukania zatok. W warunkach domowych możemy użyć do tego m.in.:

• małej butelki po wodzie mineralnej z niewielkim dzióbkiem ułatwiającym wylewanie płynów
• standardowej gruszki do nosa (dostępna w większości aptek)
• aspiratora do nosa
• czajniczek (dzbaneczek) z wydłużoną szyjką przeznaczony do płukania nosa i zatok (wyglądem przypomina czajniczek do parzenia herbaty, ale jego kształt został przystosowany do irygacji; często w zestawie można otrzymać też miarkę do soli)
• profesjonalny zestaw do płukania zatok

W przypadku zabiegów wykonywanych u dzieci zaleca się stosowanie aspiratora lub gruszki.

Niezbędne jest przygotowanie również wodnego roztworu do płukania zatok. Najlepiej zastosować do tego sól morską (chlorek sodu) oraz letnią, przegotowaną wodę (ok. 37°C). Proporcje roztworu to pół płaskiej łyżeczki soli na 1/2 l wody.

Czym płukać zatoki?

Płukanie zatok najlepiej przeprowadzić przy użyciu izotonicznego (0,9%) lub hipertonicznego (3%) roztworu chlorku sodu. Gotowe roztwory soli fizjologicznej można kupić w każdej aptece. Pozwalają oczyścić jamy nosowe z bakterii, wirusów, alergenów i zalegającej wydzieliny. Wykazują też właściwości pielęgnacyjne. Chlorek sodu jest powszechnie stosowany wspomagająco w leczeniu zatok. Często określany jest przez pacjentów jako woda morska do nosa.

Na rynku dostępne są również specjalne preparaty, które pozwalają w łatwy sposób dbać o higienę jam nosowych na co dzień. Są to przede wszystkim spraye do nosa z wodą morską. Najczęściej oprócz działania oczyszczającego wykazują też właściwości pielęgnacyjne: nawilżają i odżywiają błonę śluzową i naskórek, łagodzą podrażnienia i przekrwienia, sprzyjają właściwej regeneracji.

Preparaty oparte na wodzie morskiej mogą być stosowane przez dzieci, a także kobiety w ciąży, które z powodu zmian hormonalnych często skarżą się na tzw. zatkany nos.

Z czego składa się zestaw do płukania zatok?

Kompletny zestaw przeznaczony do płukania zatok to najlepszy i najłatwiejszy sposób na przeprowadzenie zabiegu w warunkach domowych. Jego cena jest nieco wyższa niż przedstawionych wcześniej domowych przyrządów do irygacji, ale zawiera w sobie wszystko, co jest nam niezbędne do zabiegu i zdecydowanie ułatwia jego przeprowadzenie. Standardowo składa się ze specjalnej butelki do płukania nosa i zatok oraz kompletu saszetek z chlorkiem sodu do sporządzenia roztworu.

Oczywiście dostępne w aptekach zestawy do płukania zatok mogą być znacznie bardziej rozbudowane i urozmaicone. Mogą składać się np. ze specjalnych inhalatorów czy irygatorów elektrycznych. Wszystko zależy od naszych potrzeb oraz budżetu, jakim dysponujemy. Rozbudowane zestawy najczęściej są przystosowane do użytkowania zarówno przez dorosłych, jak i dzieci, więc inwestycja może się zwrócić z uwagi na uniwersalne zastosowanie.

Jak wykonać zabieg płukania zatok w warunkach domowych?

• Przygotuj niezbędne akcesoria do płukania zatok, np. gumową gruszkę i wodę morską.
• Nachyl się nad zlewem i przechyl prawy otwór nosowy lekko w dół, lewy – w górę. Uwaga: nie odchylaj głowy do tyłu, lecz utrzymuj ją w pozycji bocznej.
• Włóż końcówkę gruszki (butelki, czajniczka itp.) do lewego otworu nosa. Końcówka nie powinna być włożona głębiej niż na 1-2 cm. Delikatnie wprowadzaj płyn. Podczas aplikacji płynu oddychaj przez usta.
• Płyn musi przepłynąć przez drogi nosowe i zatoki nosowe, a następnie wypłynąć drugim otworem nosowym. Jeśli resztki płynu wpadną do ust, wypluj je (nie połykaj). Pozostałości płynu z nosa wydmuchaj.
• Po przepłukaniu jednego otworu nosowego powtórz czynność z drugim otworem.
• Po zakończeniu zabiegu dokładnie oczyść i osusz wszystkie użyte sprzęty.

Zamiast gumowej gruszki można użyć też specjalny irygator do płukania zatok i nosa. Do codziennej higieny oraz pielęgnacji nosa i zatok możesz też użyć specjalnych preparatów w sprayu zawierających w swoim składzie wodę morską.

Płukanie zatok u dzieci

Zapalenie zatok to dość powszechna dolegliwość w przypadku dzieci. Bardzo często do zachorowania dochodzi w wyniku wcześniejszej infekcji błony śluzowej nosa, która łączy się bezpośrednio z błoną śluzową zatok. W związku z tym regularna higiena i pielęgnacja śluzówki malucha ma kluczowe znaczenie w profilaktyce oraz leczeniu schorzeń tego rodzaju.

Płukanie zatok u dzieci można wykonać domowymi sposobami, jednak zaleca się, aby zaczerpnąć wcześniej porady u pediatry, który dokładnie wyjaśni specyfikę przeprowadzania zabiegu. Ułatwieniem są akcesoria do płukania zatok lub całe zestawy przeznaczone dla dzieci oraz gotowe preparaty, zawierające sól fizjologiczną, zarówno izotoniczną, jak i hipertoniczną. Zabieg płukania zatok u dzieci musi wykonywać osoba dorosła. Należy zaplanować go najpóźniej godzinę przed snem.

Przeczytaj również artykuł: Ostre i przewlekłe zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych u dzieci

Czy płukanie zatok jest bezpieczne?

Płukanie zatok przeprowadzone z zastosowaniem akcesoriów czy zestawów do płukania zatok jest zabiegiem bezpiecznym. Oczywiście należy przy tym pamiętać, aby podczas przeprowadzania irygacji stosować się do kilku istotnych wskazówek:

• nie należy wprowadzać nazbyt głęboko do nosa końcówek akcesoriów do przeprowadzania irygacji (nie głębiej niż na 1-2 cm)
• cały zabieg należy przeprowadzać spokojnie, bez pośpiechu, delikatnie
• nie należy przeprowadzać irygacji bezpośrednio przed spaniem
• w przypadku dzieci poniżej 4 lat ze względu na trudności techniczne można poprosić personel medyczny o przeprowadzenie pierwszej irygacji w celach instruktażowych
• do irygacji nie wolno używać wody z kranu, tylko przegotowanej
• bardzo ważne jest dbanie o higienę akcesoriów używanych do irygacji (nieodpowiednio czyszczone mogą być przyczyną zakażeń)

Bardzo rzadko mogą pojawić się objawy niepożądane w trakcie zabiegu. Zaliczamy do nich m.in.:

• pieczenie
• szczypanie w nosie
• podrażnienie
• uczucie płynności w uszach
• krwawienie z nosa

Najlepiej wówczas zmniejszyć stężenie stosowanego roztworu i zmniejszyć częstotliwość wykonywanych zabiegów.

Przeciwwskazania do płukania zatok

Istnieją przypadki, w których powinniśmy zaniechać przeprowadzania zabiegu irygacji zatok. Do najważniejszych przeciwwskazań zaliczamy przede wszystkim:

• nadwrażliwość na chlorek sodu
• urazy twarzoczaszki
• drgawki i drżenie (ze względu na ryzyko zachłyśnięcia się)
• zablokowane jamy nosowe
• niedawno przebyte operacje w obrębie ucha lub nosa
• zapalenie ucha środkowego

Jeśli masz jakiekolwiek wątpliwości dotyczące irygacji zatok lub obawiasz się samodzielnego przeprowadzenia zabiegu u swojego dziecka, zapytaj o poradę swojego lekarza lub poproś o instruktaż profesjonalny personel medyczny.